Van zoekende zonen tot uitnodigende vaders
WILFRED HERMANS – Onze samenleving snakt naar zingeving en verbondenheid. Als gelovigen kunnen we anderen op weg helpen in hun zoektocht naar zo’n zinvol leven. Hoe doe je dat zonder veroordelend of uit de hoogte over te komen? Pro Life-directeur Jos Leijenhorst vraagt het aan ChristenUnie-voorman Gert-Jan Segers. ‘We hoeven niet iets te bewaren of te verdedigen, maar we mogen een plek zijn om bij thuis te komen.’
Op het partijbureau van de ChristenUnie neemt Gert-Jan 2 uur de tijd voor een gesprek met Jos over onderwerpen die de kern raken: Wat is een mens waard? Hoe bescherm je het leven? En hoe leef je een zinvol leven?
Schade aan je ziel
Qua welvaart leven we in het rijke Westen in de best mogelijke tijd, schetst Jos. Tegelijk zijn we vaker chronisch ziek en gebruiken we meer medicijnen dan ooit. Ook komen burn-outs en depressies steeds vaker voor. Ook het aantal echtscheidingen blijft stijgen. ‘Ofwel: we lopen vast in een leven dat zo fantastisch zou kunnen zijn. Hoe leg jij dat contrast uit?’
Gert-Jan: ‘Ik leg het contrast uit met een uitspraak van Jezus: “Wat heb je eraan als je de hele wereld zou winnen, maar schade lijdt aan je ziel?” We zijn geestelijke wezens, geen materiële. Toen ik Borderline Times van de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter las, zuchtte ik: “Mijn God, mijn God, waarom hebben wij U verlaten?” Ons verlangen naar zingeving en hoop is enorm. Maar we zoeken het in vermaak, eten, drinken en geld. Het leven moet nu vooral leuk zijn en lukt dat niet, dan ga je jezelf verdoven.’
Dochter loslaten
Onze keuzevrijheid is groter dan ooit. Dat lijkt heel aantrekkelijk, net als de vrijheid die de verloren zoon buitenshuis dacht te vinden. Aan de ene kant is dat een groot goed, zegt Jos. ‘Tegelijk leven we ook in een tijd waarin je scherp voor ogen hebt wat je allemaal níet hebt. Dan kun je zomaar last krijgen van het gevoel dat je tekortschiet. Je bent zelf namelijk verantwoordelijk, zegt de maatschappij. Maar het leven is niet zo maakbaar. Geluk al helemaal niet.’ Gert-Jan: ‘Iets vergelijkbaars zie ik bij mijn dochters. Er ligt een wereld aan keuzevrijheid voor hen open. Mijn oudste dochter ging 3 jaar geleden in Leiden studeren. In die periode liet ze het geloof los, vanuit het idee dat het door ons was opgelegd. Ik vond dat onverteerbaar, omdat het geloof mijn alles is. Totdat God duidelijk via een dagtekst tegen me zei: “Je bent er nu zo hard mee bezig, laat Mij het maar doen.” Het was moeilijk voor me, maar ik kon haar zeggen dat ik het zou loslaten, dat het háár zoektocht is. Dat was moeilijk voor me. Maar ik kon haar zeggen dat ik het zou loslaten, dat het háár zoektocht is. Een jaar geleden zag ze alsnog in dat de antwoorden van haar ongelovige vrienden ook niet goed genoeg waren. Het is heel bijzonder hoe ze thuis is gekomen bij God. Toch kreeg ik het benauwd bij de gedachte dat onze cultuur de andere kant op beweegt: ontdek je ware zelf, los van God, pluk de dag.’
Jos knikt. ‘Ontdekken wat de waarheid is, is een individuele zoektocht geworden. Het wordt ons niet langer aangereikt. Voor de meeste mensen is dat enorm lastig. Mijn dochter van 12 is in Haarlem 1 van de weinige christenen in haar omgeving. Maar tegelijk voeren wij gesprekken die ik op die leeftijd nooit met mijn ouders heb gevoerd. En kerken in Haarlem werken fantastisch samen. De tijd waarin we leven, biedt dus ook kansen.’
Voltooid leven
Gert-Jan: ‘Eigenlijk zijn onze organisaties er niet om iets te bewaren of te verdedigen, maar om vaderlijk present te zijn. Een plek om thuis te komen. Jij en ik zijn op onze eigen manier verloren zonen geweest, nu is het onze rol om een vader te worden. Uitnodigend, niet dwingend. We kunnen voorleven dat het leven met God goed is, ook in de context van een onderwerp als voltooid leven. Getalsmatig is de ChristenUnie niet bij machte om zo’n ontwikkeling tegen te houden. Maar wij, de ChristenUnie en ook Pro Life, kunnen wel laten zien dat elk mens telt. Dat we onze ouderen en hun wijsheid juist hard nodig hebben en dat ze dus onze zorg en aandacht verdienen.’
Jos beaamt dat. ‘Maar dan: hoe kunnen we mensen uitnodigen tot datgene wat wij ontdekt hebben, zonder over te komen alsof wij de waarheid in pacht hebben?’ Gert-Jan: ‘Een voorbeeld: Als het gaat om voltooid leven probeert D66 ons continu weg te zetten als: “Zij zijn tegen, wánt God …” Terwijl ik echt niet prekend in de Tweede Kamer sta. Maar als Hij zegt dat er een beter leven voor ons is weggelegd, moet ik dat wel goed kunnen uitleggen. Dat is mijn taak als christenpoliticus en jouw taak als christelijke zorgverzekeraar.’
‘We zijn zelf elk op onze manier verloren zonen geweest, nu is het onze rol om een vader te worden’
– Gert-Jan Segers
Omgekeerde waarheid
Jos legt op tafel dat hij boos kan worden wanneer hij ziet dat voltooid leven of abortus – het zelf bepalen wat goed voor je is – wordt gepresenteerd als een menslievende oplossing. Gert-Jan herkent dat. ‘Het goede – bestrijding van eenzaamheid, bescherming van het leven – wordt afgeschilderd als onbarmhartig. Terwijl een pil die leidt tot de dood verkocht wordt als barmhartig! Het voelt haast als een geestelijke strijd als de waarheid zo wordt omgekeerd.’ Jos: ‘Die kant ben ik pas gaan zien sinds ik bij Pro Life zit.’ Gert-Jan: ’Ik vind het cruciaal om een vinger aan de pols te blijven houden bij zulke medisch-ethische onderwerpen. Ook als het gaat om zoiets als embryo-kweek, omdat dit raakt aan iets fundamenteels: wat is de waarde van de mens en wie bepaalt dat? Als de waarde van het leven wordt gekwalificeerd – aan de hand van leeftijd, kenmerken, productiviteit – dan zit je op een heilloze weg.’ Jos: ‘En dat gaan we vanzelf normaal vinden, waarna grenzen opschuiven. Dat vind ik het meest zorgwekkend.’
Leven in verbondenheid
Jos haalt een onderzoek aan van Harvard University. Daaruit blijkt dat mensen het leven als goed kwalificeren als zij verbondenheid met anderen ervaren. Jos: ‘In verbondenheid zit het woord “verbond”. Daar zijn twee partijen bij betrokken; we verlangen naar zingeving en verbondenheid, maar daar kunnen we zelf niet voor zorgen. Je kunt je afvragen: Word ik gelukkig en gezond van de dingen die ik in mijn leven zo belangrijk heb gemaakt? Draagt het bij aan een zinvol leven en verbondenheid?’
Voor goede relaties is het volgens Gert-Jan essentieel dat er sprake is van onvoorwaardelijke liefde. ‘Dat is het tegenovergestelde van een contract dat wordt verscheurd zodra je de voorwaarden schendt. Zodra een verbond een contract wordt, gaat het mis. Zelf leerde ik pas wat onvoorwaardelijke liefde is toen ik vader werd. Niet toen ik verliefd werd op mijn vrouw. Ik vond Rianne aantrekkelijk, terwijl mijn dochter Anne in het begin alleen maar poepte, plaste en bij tijd en wijle krijste. Maar haar had ik meteen onvoorwaardelijk lief. Overigens geloof ik dat God het verlangen naar verbondenheid in ons heeft gelegd. Daarom kan een scheiding zo pijnlijk zijn. Liefde kan omslaan in haat. Een blijvende rafelrand.’
Leuk leven
Jos: ‘Waarom vinden we leven in verbondenheid vaak zo moeilijk?’
Gert-Jan: ‘Dan haal ik Dirk de Wachter weer aan: We denken recht te hebben op een leuk leven. En wat dat leuke leven in de weg staat, schuif je gemakkelijker aan de kant. Daarom maken wij ons sterk voor huwelijkstherapie in het basispakket. Dit doen we omdat we geloven dat scheiden geen optie is. Hoe zit dat eigenlijk bij Pro Life?’
Jos: ‘We bieden christelijke relatietherapie aan in onze aanvullende verzekeringen, omdat huwelijkstraining nog niet in het basispakket is opgenomen. Ook bieden we als 1e zorgverzekeraar relatiecursussen aan: de (Pre-) Marriage Course en EFT. Die zijn vooral bedoeld om (ergere) problemen te voorkomen en goede voorbereiding. Helaas trekt men vaak pas aan de bel als het te laat is. Daarom benadrukken we dat relatietraining boeiend en leuk kan zijn. We organiseren relatieavonden die stellen echt als een avondje uit ervaren.’ Gert-Jan: ‘Mijn vrouw Rianne en ik hebben zo’n relatieweekend gedaan. Op de parkeerplaats zag ik er nog steeds tegenop, maar erna reden we verliefd weer naar huis. Uiteindelijk blijkt tijd samen voor ons cruciaal. We zetten kruizen in onze agenda’s waar niemand tussenkomt.’
Dankbaarheid
Als dit leven vooral leuk moet zijn, is het gevaar dat de focus komt te liggen op wat je nog wilt bereiken en op wat je mist, zien beide heren. Een oefening in dankbaarheid is dan nuttig. De familie Segers heeft daar een traditie voor in het leven geroepen. ‘Op ieders verjaardag spreken we hardop uit wat we in de jarige waarderen. En de jarige vertelt waar hij of zij dankbaar voor is. Dat raakt ons altijd. Een bruggetje naar je eerdere vraag over burn-outs: als het gat altijd groot is tussen wat je hebt en wat je zou willen hebben, lijkt me dat een recept om uitgeblust te raken.’
Jos: ‘En het wordt helemaal gevaarlijk als je denkt dat het jouw schuld is dat je niet hebt wat je wilt. Mijn dochter kon uit maar liefst 14 scholen kiezen. Als er halverwege dan iets spaak loopt, is het gevaar dat ze denkt: zou dit ook gebeurd zijn als ik die andere school had gekozen?’
Gert-Jan: ‘Exact! Die manier van denken kan je naar beneden trekken en je ook eenzaam maken. Je verbinden wordt opeens lastig, want daarmee sluit je al die andere opties uit. De paradox is: houd je alle opties open, dan constateer je achteraf dat je je nooit echt verbonden hebt. Terwijl je zult ontdekken dat er vrijheid en levensvreugde ligt in verbinding en trouw.’
Eenzaamheid
Jos wil het hebben over eenzaamheid, want die vergiftigt onze samenleving. Letterlijk: we overlijden eerder als we eenzaam zijn. Wat staat in de weg om eenzaamheid op te lossen?
Gert-Jan: ‘Dat veronderstelt een zekere maakbaarheid, en daar geloof ik niet in. Wel hebben we met Omroep MAX en ouderenorganisatie KBO-PCOB het manifest Waardig ouder worden opgesteld en daar is 180 miljoen voor uitgetrokken. Onderzoek wijst uit dat omzien naar elkaar eenzaamheid tegengaat, dus daartoe kunnen we de ander oproepen. Het aantal zelfdodingen is tijdens de coronacrisis opvallend genoeg met 20% gedaald, omdat mensen beter opletten en de overheid qua hulp een stapje extra zette. Alleen: je kunt niemand tot naastenliefde dwingen.’
Jos: ‘Eenzaamheid gaat vaak over de ander, terwijl iedereen wel een vorm van eenzaamheid ervaart. Zie je dat gevaar ook?’
Gert-Jan: ‘Het manifest had inderdaad wel de toon van: wij gaan ouderen helpen. Beter is: wij hebben ouderen nodig. Privé zie ik hoe belangrijk mijn moeder voor mijn dochters is: een biddende, betrokken oma. Ik heb veel geleerd van het boekje Een leefregel voor beginners van Wil Derkse. Onder andere leerde ik het belang van leven met aandacht en zorg. Zie degene die voor je zit even als de belangrijkste persoon op aarde. Voor mijzelf geldt: ik probeer mijn werk vol overgave te doen, en zo ook vader en gemeentelid te zijn.’
Wat kunnen we doen?
In zijn boek De verloren zoon schrijft Gert-Jan dat er voor onze maatschappij een weg terug is, als we de juiste keuzes maken. Welke zijn dat? Gert-Jan: ‘Qua politiek: ons belastingstelsel moedigt werken enorm aan, ten koste van tijd met en voor elkaar. Dat moet anders. Maatschappelijk gezien betekent een goed leven voor veel mensen werk, succes, gezondheid en productiviteit. Ik geloof in andere antwoorden: verbondenheid, liefde, vriendschap en zorg voor elkaar. Dát geeft pas vervulling en een rijk leven. Dat vraagt ook om persoonlijke keuzes: Waar steek ik tijd en geld in. En wat geef ik aandacht?’ Jos: ‘Waar je schat is, zal je hart zijn?’ Gert-Jan: ‘Precies. En dan is onze roeping niet om te veroordelen of krampachtig de restanten van onze invloed te behouden. Maar om het leven met God voor te leven en een voorbeeld van hoop te zijn. Te laten zien: het kan wél.’